«Φόρο αποτέφρωσης απορριμμάτων» φέρνουν οι επιλογές της κυβέρνησης Μητσοτάκη που από το περασμένο καλοκαίρι ξεδιπλώνει τα σχέδιά της για τη δημιουργία 6 μονάδων καύσης σκουπιδιών ως λύση για να μειωθεί η ταφή τους σε χωματερές. Ο φόρος αυτός είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα που αναδεικνύει Ειδική Εκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση ως προς τη διαχείριση και ανακύκλωση των σκουπιδιών.
Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) δημοσίευσε την Ειδική Εκθεση 23/2025 για τη διαχείριση αστικών αποβλήτων όπου διαπιστώνει «σταδιακή βελτίωση» της γενικής κατάστασης αλλά και εμπόδια στον δρόμο της Ε.Ε. προς την «κυκλικότητα», δηλαδή την οικονομία εκείνη που θα αξιοποιεί και πάλι υλικά αντί να τα στέλνει για ταφή ή καύση.
Η Ειδική Εκθεση του ΕΕΣ επέλεξε να βάλει στο μικροσκόπιο την Ελλάδα και άλλα τρία κράτη (Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία) με το σκεπτικό ότι κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους στόχους για την ανακύκλωση των αστικών τους αποβλήτων γενικά αλλά και των απορριμμάτων συσκευασίας (χαρτί, μέταλλο, γυαλί, πλαστικό) ειδικότερα.
Διαπιστώσεις
Παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα κυβερνά ακώλυτα επί 6 και πλέον χρόνια η ίδια παράταξη, με την πλειονότητα των αυτοδιοικητικών να προέρχεται από τον δικό της χώρο και το ίδιο πρόσωπο ως αρμόδιο Γενικό Γραμματέα του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), τον Μανώλη Γραφάκο, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο διαπιστώνει μεταξύ άλλων:
● Η Ελλάδα μαζί με τη Ρουμανία είναι στις τελευταίες θέσεις ως προς την ανακύκλωση υλικών και τις άλλες «ανώτερες» διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων (επαναχρησιμοποίηση, κομποστοποίηση) και πρώτη στις «κατώτερες» μορφές, δηλαδή την ταφή και την αποτέφρωση.
● Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων της Ελλάδας (2020-2030) υποεκτίμησε τις ανάγκες για επενδύσεις σε υποδομές.
● Δεν ήταν σαφές πώς και πότε θα διατίθετο η απαιτούμενη χρηματοδότηση (η πρόσκληση για το ΕΣΠΑ που λήγει το 2027 δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί) και δεν αξιοποιήθηκαν οι πόροι από τα ταμεία πολιτικής συνοχής.
● «Οσον αφορά την Ελλάδα και τη Ρουμανία, διαπιστώσαμε καθυστερήσεις στην υλοποίηση έργων και εν γένει στην εφαρμογή μέτρων για την αντιμετώπιση των αποβλήτων», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
● Στο πλαίσιο των ελέγχων, «η Ελλάδα δεν υπέβαλε στοιχεία για το έτος 2020 μέχρι το τέλος του 2024». Ωστόσο είναι γνωστό ότι η ανακύκλωση δεν ξεπερνά το 18%, ενώ ο ευρωπαϊκός στόχος για το 2025 ήταν το 55%. Αλλά 11 κράτη απείχαν πάνω από 15 μονάδες από τον στόχο αυτό.
● Ειδικά για την Ελλάδα, «σε διάστημα μιας 13ετίας (2011-2024) κατασκευάστηκαν και τέθηκαν σε λειτουργία μόνον 8 από τις 33 προβλεπόμενες μονάδες διαχείρισης αποβλήτων, επιπλέον των τεσσάρων που υπήρχαν ήδη. Οι υπόλοιπες 25 βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια υλοποίησης η καθεμία. Επίσης, σε λειτουργία είχαν τεθεί μόνο τρεις από τις 28 εγκαταστάσεις για τα χωριστά συλλεγόμενα βιολογικά απόβλητα».
● Οι καθυστερήσεις αφορούν όλα τα έργα που εξετάστηκαν για την Ελλάδα, φθάνουν σε χρόνο έως τα 6 χρόνια και οφείλονται σε καθυστερήσεις στις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων, τεχνικά ζητήματα ή απρόβλεπτα γεγονότα, πανδημία COVID-19, ανεπαρκή διαχείριση (π.χ. καθυστέρηση στην ολοκλήρωση της οδού πρόσβασης στην εγκατάσταση) και προβλήματα με τις κρατικές ενισχύσεις.
Κατώτερες βαθμίδες
● Την ώρα που τα περισσότερα κράτη στρέφονται στις ανώτερες διαδικασίες διαχείρισης (ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση, κομποστοποίηση), «αντίθετα για την περίοδο 2021-2027 η Ελλάδα δίνει προτεραιότητα σε έργα που αφορούν τις κατώτερες βαθμίδες».
● Ελλάδα και Ρουμανία δεν χρησιμοποίησαν πλήρως τα διαθέσιμα κονδύλια, η Ελλάδα έμεινε στο 76% και η Ρουμανία στο 57%. Το ποσοστό της Ελλάδας θα ήταν ακόμη μικρότερο εάν δεν είχε μειώσει κατά 30% τις αρχικά προβλεπόμενες δαπάνες.
● Στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία δεν έγιναν εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού υπέρ της ανακύκλωσης.
● Τα βιολογικά απόβλητα (κουζίνα-κήπος κ.λπ.), δηλαδή η μεγαλύτερη σε ποσοστό 37% κατηγορία αστικών αποβλήτων «δεν συλλέγονται ακόμη χωριστά σε τρία από τα τέσσερα κράτη μέλη (Ελλάδα, Πορτογαλία και Ρουμανία), με εξαίρεση ορισμένους δήμους και στις τρεις αυτές χώρες».
● Από το 2023, η Ευρωπαϊκή Ενωση συνέστησε την αύξηση του φόρου υγειονομικής ταφής απορριμμάτων για Ελλάδα, Πορτογαλία και Ρουμανία. Η αύξηση έγινε, αλλά ο φόρος παραμένει χαμηλότερος από τον μέσο όρο της Ε.Ε.
● Το πρόβλημα της έλλειψης επενδύσεων επιτείνεται προς το μέλλον καθώς για την περίοδο 2021-2027 του ΕΣΠΑ, εξαιρούνται από τη στήριξη οι επενδύσεις σε χώρους υγειονομικής ταφής και εκείνες που αυξάνουν τη δυναμικότητα των εγκαταστάσεων που επεξεργάζονται υπολειμματικά απόβλητα, δηλαδή εγκαταστάσεων μηχανικής βιολογικής επεξεργασίας ή αποτέφρωσης.
Διαβούλευση
Με δεδομένη αυτή την εικόνα της καθυστέρησης, η κυβέρνηση κατέθεσε σε διαβούλευση το περασμένο καλοκαίρι ως λύση ένα σχέδιο για τη δημιουργία 6 μονάδων καύσης αποβλήτων, χωρίς καν να περιγράφεται το κόστος, η χρηματοδότηση αλλά και η χωροθέτησή τους. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο δείχνει ότι η αποτέφρωση αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα:
● «Στο παρελθόν πολλά κράτη-μέλη επένδυσαν σε αποτεφρωτήρες, ορισμένα μάλιστα συνεχίζουν την πρακτική αυτή ακόμη και σήμερα, όπως η Ιταλία. Οι επενδύσεις αυτές είναι δαπανηρές και οι εγκαταστάσεις έχουν κύκλο ζωής τουλάχιστον μία 20ετία».
● «Η νομοθεσία της Ε.Ε. προβλέπει περιοριστικά μέτρα σχετικά με την αποτέφρωση, τα οποία ενδέχεται να ενισχυθούν περαιτέρω στο μέλλον». Βασικό μέτρο είναι ο «φόρος αποτέφρωσης», που ξεκινά από τα 10 ευρώ ανά τόνο (Ιταλία) και φθάνει έως τα 57 ευρώ στη Δανία.
● «Το 2026, η Επιτροπή αναμένεται να αξιολογήσει τη σκοπιμότητα της συμπερίληψης των αποτεφρωτήρων αστικών αποβλήτων στο σύστημα εμπορίας εκπομπών της Ε.Ε. από το 2028 και μετά». Με άλλα λόγια, εκτός από τον «φόρο αποτέφρωσης», θα πρέπει κάθε μονάδα καύσης απορριμμάτων να πληρώνει δικαιώματα για την εκπομπή ρύπων, αυξάνοντας περαιτέρω το κόστος. Τα δικαιώματα αυτά εκτιμώνται σήμερα στα 55-67 ευρώ ανά τόνο διοξειδίου του άνθρακα, αλλά αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά, στα 108 ευρώ το 2030 και να φτάσουν στα 184 €/τόνο έως το 2040.
● Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, το ΕΕΣ απευθύνει συστάσεις στην Κομισιόν. Της ζητά αφενός να ενισχύσει την οικονομική βιωσιμότητα των φορέων ανακύκλωσης αλλά και να «αξιολογήσει τη σκοπιμότητα εναρμόνισης των τελών υγειονομικής ταφής και αποτέφρωσης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης».
Σε σχέση με τη σύσταση για τον «φόρο αποτέφρωσης», στην απάντησή της προς το ΕΕΣ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι συμφωνεί εν μέρει αποδεχόμενη ότι δύο φόροι μαζί, ταφής και αποτέφρωσης δηλαδή, παρέχουν κίνητρα για ενίσχυση της ανακύκλωσης. Οταν η συζήτηση φθάσει, πάντως, στην Κομισιόν, εκεί θα βαρύνει και ο ρόλος των λόμπι που προωθούν την καύση των απορριμμάτων. Οσο για την ελληνική κυβέρνηση, εκείνη θα πρέπει να φανερώσει κάποια στιγμή τις προθέσεις της για το αν θα επιβάλει φόρο αποτέφρωσης όταν λειτουργήσουν οι μονάδες που σχεδιάζει και σε ποιο ύψος θα κυμαίνεται αυτός.
